Wysłany wiosną 1943 roku do Waszyngtonu raport amerykańskiego oficera, płk. Henry’ego Szymanskiego, na temat zbrodni w Katyniu, dowodził odpowiedzialności Rosjan za ten mord. Ale został utajniony.
Amerykaninem polskiego pochodzenia, absolwentem akademii wojskowej West Point. W styczniu 1942 roku, po przystąpieniu USA do wojny, jako oficer amerykańskiego wywiadu wojskowego (G-2) miał objąć stanowisko oficera łącznikowego przy Armii Polskiej na Wschodzie. Ambasada USA w Związku Sowieckim próbowała uzyskać akceptację władz na Kremlu dla tej kandydatury. Niestety, bez powodzenia. Swoją misję objął więc z opóźnieniem, już na Bliskim Wschodzie, po ewakuacji polskich żołnierzy ze Związku Sowieckiego.
Początkowo zajmował się problemami polskich żołnierzy z armii gen. Władysława Andersa, przede wszystkim ich losem w łagrach. Tematem zaginionych oficerów zainteresował się po rozmowach z rtm. Józefem Czapskim i por. Bronisławem Młynarskim. Obaj byli więźniami Starobielska i wiosną 1940 roku znaleźli się w grupie 80 oficerów ocalonych z tego obozu. W armii gen. Andersa zajmowali się bezskutecznym poszukiwaniem „zaginionych” oficerów polskich w ZSRR. Płk Szymanski dowiedział się od nich, że Polacy poszukują aż 12 generałów, około 130 pułkowników i 9200 oficerów niższej rangi. Sprawa była więc niebagatelnej wagi. Na jesieni 1942 roku Amerykanin spotkał się w Londynie z prezydentem RP Władysławem Raczkiewiczem i premierem gen. Władysławem Sikorskim. Wówczas też przygotował pierwsze raporty. Oficer omówił losy polskich oficerów w Związku Sowieckim. Pisał też o kiepskim stanie polskich wojskowych i cywili ewakuowanych z ZSRS, którzy przybywali do irańskiego Pahlawi nad Morzem Kaspijskim latem 1942 roku.
Po ogłoszeniu przez Niemców komunikatu o odkryciu masowych grobów w lesie katyńskim, w kwietniu 1943 roku, oficer odebrał depeszę z rozkazem od gen. George’a Marshalla, szefa Sztabu Armii Stanów Zjednoczonych, aby zbadał sprawę katyńską i przygotował raport na jej temat. 30 kwietnia i 29 maja płk Szymanski wysłał dokumentację na ten temat na ręce gen. George’a Stronga, szefa wywiadu armii amerykańskiej. Stał się tym samym ważnym świadkiem w sprawie zbrodni katyńskiej.
Raport sporządzony został w dużej mierze na podstawie materiałów przygotowanych przez rtm. Czapskiego i por. Młynarskiego, a także rozmów z polskimi żołnierzami, cywilami i angielskimi oficerami. Niestety, ani w 1943 roku, ani w 1944 roku, kiedy Niemcy, a potem Sowieci prowadzili badania w Katyniu, oficer nie mógł przyjechać na miejsce zbrodni. W 1943 roku z powodu wojny amerykańsko-niemieckiej, a w 1944 roku nie dostał przyzwolenia władz sowieckich na wizytę. Można się jedynie domyślać, że sowieckich polityków przestraszyło jego polsko brzmiące nazwisko, bardzo dobre relacje z gen. Andersem oraz pełnione stanowisko oficera łącznikowego między armią amerykańską i 2 Korpusem Polskim.
Należy zaznaczyć, że przekonanie o sowieckiej zbrodni utrwalał generał Anders który w rozmowie z pułkownikiem podkreślał na podstawie swojej wiedzy, że to „jasne, że zbrodnię katyńską popełnili bolszewicy”.
Raport wysłany do Waszyngtonu zawierał relację rtm. Czapskiego na temat jego pobytu w Starobielsku i z poszukiwania polskich oficerów oraz informacje na temat obozów NKWD w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, w których przebywali Polacy oraz raport na temat polskich jeńców wojennych w Rosji. Wyliczono, że w trzech obozach umieszczonych zostało 15490 osób, z tej grupy ocalało tylko 360. Stąd w dokumencie pojawiła się liczba 15130 zaginionych. Rtm. Czapski napisał też, że na początku kwietnia 1940 roku we wszystkich trzech obozach rozpoczęły się wywózki w nieznanym kierunku, które trwały do 12 maja. Częścią raportu były też kopie zeznań złożonych przez osoby, które wiedziały coś na temat oficerów oraz wyjątki z rozmów toczonych na Kremlu w ich sprawie. 3 grudnia 1941 roku na pytanie gen. Sikorskiego, gdzie są polscy wojskowi, sowiecki dyktator Józef Stalin stwierdził, jakoby uciekli z Rosji do Mandżurii.
Waszyngton konsekwentnie blokował wszystkie informacje na temat zbrodni katyńskiej. Trwała wojna i dla prezydenta Franklina D. Roosevelta priorytetem było utrzymanie koalicji ze Związkiem Radzieckim przeciwko III Rzeszy, a nagłaśnianie sprawy katyńskiej mogło zaszkodzić temu sojuszowi. Waszyngton dla utrzymania sojuszu gotów był tolerować fałsz propagandy radzieckiej w tej kwestii. Amerykanie poświęcili Polaków dla utrzymania dobrych relacji ze Stalinem. Amerykańska administracja poddawała w wątpliwość niemieckie, jak to pisano „rewelacje”, na temat zbrodni. Podobne było stanowisko Londynu. Nie było więc przypadkiem, że informacje płk. Szymanskiego nie przebiły się do amerykańskiego społeczeństwa. Departament Wojny w grudniu 1943 roku zarzucił płk. Szymanskiemu brak obiektywizmu i stronniczość na rzecz grupy polskiej o nastawieniu antysowieckim, a jego raport trafił do archiwów. Pułkownik dostał też rozkaz, aby w sprawie zbrodni katyńskiej przysyłał wyłącznie dokumenty i raporty, w których pojawią się informacje o niemieckim sprawstwie zbrodni.
Sprawą raportu płk. Szymanskiego zajęła się powołana dopiero w 1951 roku komisja śledcza do spraw wyjaśnienia zbrodni katyńskiej pod kierownictwem Raya Maddena. Dzięki jej pracom okazało się, że materiałom z 1943 roku nie nadano biegu, zostały objęte klauzulą tajności, którą zdjęto dopiero przed posiedzeniem komisji. Podobnie jak raport innego amerykańskiego oficera, ppłk. Johna van Vlieta Jr., który w 1943 roku, jako jeniec wojenny, był świadkami ekshumacji polskich oficerów w lesie katyńskim. Po wojnie oficer złożył pisemny raport, w którym wyraził przekonanie, że odpowiedzialność za zbrodnię ponosi Związek Radziecki. Dokument został przez wojskowe władze USA utajniony, a potem zniknął w niewyjaśnionych okolicznościach.
Komisja Maddena otrzymała również inne dokumenty przygotowane przez płk. Szymanskiego na temat losów polskiej ludności cywilnej na zesłaniu w Rosji. Porażają zwłaszcza dramatyczne informacje i zdjęcia dotyczące sytuacji polskich dzieci. Zeznania płk. Szymanskiego przed komisją dostarczyły kapitalnego materiału na temat zbrodniczego charakteru systemu politycznego w ZSRS, a także historii kłamstwa katyńskiego oraz utajniania wiedzy o mordzie i jego sowieckim sprawstwie przez administrację wojskową Stanów Zjednoczonych.
Dla uzupełnienia dodać należy, że status formalnych komisji miały dwa ciała działające w Lesie Katyńskim podczas wojny: Międzynarodowa Komisja Lekarska sformowana pod niemiecką egidą oraz sowiecka tzw. Komisja Burdenki. Wiosną 1943 r. w Katyniu pracowała również tzw. Komisja Techniczna PCK – techniczna, gdyż choć składała się z polskich działaczy i ekspertów czerwonokrzyskich, to przynajmniej oficjalnie nie reprezentowała PCK. Ponadto w 1951 r. została powołana przez Izbę Reprezentantów USA specjalna komisja śledcza do spraw wyjaśnienia zbrodni katyńskiej.
Jesienią 1951 Kongres Stanów Zjednoczonych powołał pod przewodnictwem Raya Maddena komisję do wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. Do współpracy zaproszono władze kilku krajów, m.in. ZSRS, który odmówił udziału, przysłał tylko raport Komisji Burdenki. Współpracy odmówił też rząd brytyjski. Komisja zbadała dowody, m.in. listy i fotografie, przeanalizowała materiały z archiwów USA, dokumenty procesu norymberskiego i przesłuchała ponad stu świadków, w tym kilku lekarzy z Międzynarodowej Komisji Lekarskiej. Przestudiowano też raport Burdenki, stwierdzając, że jest pełen domysłów, fałszywych danych i sprzecznych informacji. Przed komisją zeznawali też dwaj oficerowie armii USA, którzy w maju 1943 r. zostali wraz z innymi jeńcami przywiezieni przez Niemców do Katynia jako świadkowie ekshumacji. Po wojnie zobowiązano ich do zachowania tajemnicy wojskowej.
Płk John Van Vliet Jr. oraz ppłk Donald B. Stewart otrzymali zgodę Pentagonu na zeznawanie przez Komisją Maddena i oświadczyli, że Związek Radziecki jest winny wymordowania polskich oficerów. 22 grudnia 1952 r. Komisja Maddena ogłosiła raport końcowy, w którym pełną odpowiedzialnością za zbrodnię obciążono władze Związku Radzieckiego. Zarekomendowano też prezydentowi USA przekazanie sprawy do Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz wniesienie oskarżenia w sprawie Katynia przeciwko ZSRS do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.
Raport upubliczniono, rozesłano go do kongresmenów, poszczególnych departamentów, zainteresowanych organizacji. Nawet w szkołach publicznych przeprowadzono lekcje na temat Katynia. Do czasu śmierci Stalina i nadziei na unormowanie stosunków amerykańsko - sowieckich. Od tego momentu Departament Stanu USA nie forsował dalej sprawy na arenie międzynarodowej.
Na podstawie m.in. tekstu Prof. dr hab. Tadeusza Wolsza opublikowanego w Polsce Zbrojnej
KOLORYZACJA ZDJĘCIA © PAI
Amerykanie o zbrodni w Katyniu w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
Projekt w 2023 roku dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
